فیبر غذایی به بخشی از گیاهان اطلاق میشود که توسط آنزیمهای دستگاه گوارش قابل هضم نبوده، اما دارای عملکردهای فیزیولوژی مفید در دستگاه گوارش و کاهش خطر بروز برخی بیماریها هستند. این گروه از مواد غذایی در کربوهیدراتهای غیر قابل هضم طبقهبندی میشوند و دارای انحلال پذیری متفاوتی هستند.
فیبرهای با محلولیت کمتر شامل سلولز،همی سلولز و لیگنین هستند.سلولز و همی سلولز در دانه غلات کامل (بههمراه سبوس)،سبزیجاتی مثل هویج،کرفس،بروکلی و گندم کامل یافت میشود و نقش عمده آنها افزایش ظرفیت نگهداری آب و در نهایت افزایش حجم مدفوع است.
لیگنین فیبر چوبی است که در ساقه و دانه میوهجات و سبزیجات و در لایه سبوس غلات یافت میشود و با عمل تخمیر توسط باکتریهای مفید روده تولید اسیدهای چرب کوتاه زنجیر میکند و سرانجام باعث کاهش خطر تشکیل تومور میشود.فیبرهای با محلولیت بیشتر مانند صمغها و پکتین اعمال متنوعی دارند.صمغها در جو، جودوسر و بهطور کلی حبوبات یافت میشوند و سبب تشکیل ژل شده و به فعالیت دستگاه گوارش کمک میکند.این فیبرها در فرآیندهای غذایی مثل بستنیسازی کاربرد دارند.پکتین در سیب،توت فرنگی،هویج و مرکبات یافت میشود و با عناصر معدنی،لیپیدها و اسیدهای صفراوی پیوند یافته و دفع آنها را افزایش و کلسترول خون را کاهش میدهند.افزایش دفع مواد معدنی مفیدی چون کلسیم و غیره زنگ خطری است برای افزایش مصرف بیرویه فیبر و لزوم توجه به تعادل در مصرف تمام مواد مغذی.
کیتین و فروکتان از فیبرهای جدا شده و به همراه جلبکها و پسیلیوم،کربوهیدراتهایی استخراج شده و غیر قابل هضم هستند.کیتین در اسکلت خارجی بندپایان،حلزون،خرچنگ و میگو دیده میشود و کلسترول سرم را کاهش میدهد.فروکتان (شامل اینولین و الیگوفروکتوزها) از گندم،کاسنی،پیاز،سیر و موز استخراج میشود و در گوجه فرنگی،جو،چاودار،مارچوبه و کنگر دارالسلامی نیز یافت میشود.
این فیبرها کالری کمی تولید کرده و در کاهش وزن موثرند و به علت شیرینی بالا پذیرش بهتری دارند.این مواد محیط غذایی مناسبی (به اصطلاح پره بیوتیکی) برای باکتریهای مفید روده بزرگ تشکیل داده و حتی به عنوان جانشین چربی استفاده میشوند.پلی ساکاریدهای جلبکی که از جلبک و خزه جدا میشوند نیز تشکیل ژل داده و به عنوان قوام دهنده و پایدار کننده میتوانند استفاده شوند،اما از طرفی مقادیر زیادشان ممکن است سمی باشد.به طور کلی فیبرهای کم محلول مانند سلولز سبب افزایش ظرفیت نگهداری آب مواد هضم نشده و افزایش حجم مدفوع به همراه کاهش زمان عبور مواد از مدفوع (افزایش دفعات عمل دفع) میشود.از طرفی فیبرهای محلول با تولید ژل و کاهش کلسترول خون به نگهداری سلامت کمک میکنند.